Trong không khí vui mừng kỷ niệm 78 năm ngày Cách mạng tháng Tám thành công (19/8/1945 – 19/8/2023) và Ngày Quốc khánh nước CHXHCN Việt Nam (2/9/1945 – 2/9/2023) toàn Đảng, toàn dân ta nhớ về Bác với tấm lòng trân trọng, tri ân sâu sắc - vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu đã cống hiến và hy sinh trọn đời vì cách mạng, vì đất nước, nhân dân. Bác đã đi xa nhưng tài sản mà Người để lại đó chính là tấm gương đạo đức trong sáng, mẫu mực, cao đẹp, kết tinh từ những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và thời đại.
Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu là bậc vĩ nhân đã in đậm dấu ấn vào lịch sử dân tộc và nhân loại. Dù 54 năm đi xa nhưng hình ảnh giản dị, sự nghiệp, tư tưởng và tấm gương đạo đức của Bác luôn sống mãi trong trái tim các thế hệ Việt Nam và bè bạn quốc tế. Người còn trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo bất tận, có sức rung động và lan tỏa mạnh mẽ trong thơ ca, nhạc họa, điêu khắc…Bởi vì, ngay giữa cuộc đời mình, Người đã đi vào truyền thuyết. Cuộc sống của Người là “một bài thơ đầy nét anh hùng ca”. Các nhà thơ, nhà văn viết về Bác với một sự kính trọng thiêng liêng. Đặc biệt không ít người đã khai thác được vẻ đẹp trong ánh mắt cụ Hồ: vô cùng trìu mến, hiền hậu, ấm áp, tràn đầy ánh sáng tương lai. Ánh mắt Người là cả trời yêu thương!
Tuy mỗi tác giả viết về Bác ở những khoảng thời gian và nguồn cảm hứng sáng tạo khác nhau song dòng thơ của họ vẫn có những điểm chung: Bác hiện lên vừa gần gũi, giản dị vừa tráng ca anh hùng, lung linh ngời sáng tình yêu bao la của Người. Những vần thơ như những nốt nhạc du dương, trầm bổng, réo rắt như tấm lòng yêu mến thiết tha của Bác. Ca ngợi Bác Hồ là một trong những chủ đề trọng tâm và gần gũi nhất của nhà thơ Tố Hữu. Từ Cách mạng tháng Tám cho đến những năm tháng cuối đời, ông vẫn viết về Bác bằng tất cả tấm lòng yêu kính, biết ơn vô hạn đồng thời mong muốn bày tỏ, gửi gắm tình cảm mãnh liệt của toàn thể dân tộc ta đối với Bác. Những câu thơ lục bát hiền hoà, mênh mang trong “Sáng tháng Năm” giới thiệu một cách tự nhiên cảnh sắc đất trời và tâm trạng tác giả trong lần gặp Bác. Lòng người xao xuyến, mong đợi mà thanh thản, sáng trong. Ông đến thăm Bác Hồ, ngồi trước mặt Người, ngắm nhìn và lắng nghe Bác nói, miêu tả Bác trong sinh hoạt hằng ngày. Ước mơ, suy tưởng gắn liền với những cảm giác, cảm xúc cụ thể. Chính vì rất thật, rất sống cho nên hình ảnh Bác trong “Sáng tháng Năm” mới mẻ, đa dạng vừa có chiều sâu lại vừa bay bổng:
“Bác ngồi đó, lớn mênh mông,
Trời xanh biển rộng ruộng đồng nước non”
Người hoà vào đất nước, lớn lao nhưng cũng rất gần gũi, thân mật, ấm áp. Nét nổi bật nhất ở Bác, sức cảm hoá kì lạ của Bác lại chính là đức tính giản dị, tấm lòng hiền từ nhân hậu, phong thái thanh thản, ung dung. Chân dung của Bác trong Việt Bắc là sự kết hợp tuyệt đẹp giữa hình, tình và nhạc. Gây ấn tượng với người nhìn đầu tiên có lẽ là vầng trán cao làm nổi bật đôi mắt đen, tinh anh, trong sáng của Bác:
“Nhớ Ông Cụ mắt sáng ngời!
Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường”
(Việt Bắc- Tố Hữu)
Tố Hữu thể hiện sự tinh tế khi miêu tả đôi mắt Bác. Mỗi lần viết về đôi mắt Bác là mỗi lần để tác giả thể hiện những vẻ đẹp trong con người lãnh tụ Hồ Chí Minh. Có lúc đôi mắt ấy là biểu tượng của tấm lòng nhân hậu với một tình thương yêu cao cả mênh mông:
“Bác Hồ đó, là lòng ta yên tĩnh
Ôi người cha đôi mắt mẹ hiền sao”
(Sáng tháng Năm- Tố Hữu)
Bằng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, người cha được ví như đôi mắt của một người mẹ hiền hậu, luôn hết lòng yêu thương, chăm sóc các con, cho con một cảm giác yên bình, che chở. Hay nhà thơ Trần Đăng Khoa trong “Em gặp Bác Hồ” cũng đã cảm nhận được tình cảm chan chứa từ ánh mắt Bác trao:
“Bác cười rung rung chòm râu
Mắt Bác sao mà thương thế!”
Ánh mắt ấy nồng ấm biết bao khi nhìn toàn thể đồng bào:
“Ung dung Bác đứng ngắm cười
Cả trời xuân ấm tình Người thương yêu”
(Cây vú sữa trong vườn Bác- Quốc Tấn)
Bác là người thông minh cùng với đôi mắt sáng ngời như sao luôn luôn nhìn chúng em với một cách đầy dịu hiền, trìu mến. Ánh mắt ấm áp, thân thương lạ thường!
“Ngày ngày Bác mỉm miệng cười
Bác nhìn chúng cháu vui chơi trong nhà”
(Ảnh Bác- Trần Đăng Khoa)
“Cháu nhìn vầng trán cao cao
Nhìn đôi mắt Bắc như sao sáng ngời”
(Ca dao Đà Nẵng)
“Mắt hiền sáng tựa vì sao
Bác nhìn đến tận Cà Mau cuối trời”
(Cháu nhớ Bác Hồ- Thanh Hải)
Có lúc đôi mắt Bác lại tượng trưng cho một sức mạnh tinh thần lớn lao, có sức nâng đỡ chúng ta trên con đường đấu tranh cách mạng.
“Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười
Quên tuổi già, tươi mãi tuổi đôi mươi”
(Sáng tháng Năm- Tố Hữu)
“Bác nhìn cháu nhỏ khắp nơi
Soi gương bóng tối cho đời thắm tươi”
(Ca dao Đà Nẵng)
“Mắt Cha nghìn thuở sáng tươi
Dìu cho con vượt qua đời tối tăm”
“Cao vời vầng trán ước mơ
Ánh mắt vẫy gọi bến bờ tương lai”
(Xuân Miền)
Một tác giả nước ngoài đã đánh giá rằng: Dù thế giới có đổi thay nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh còn sống mãi, cho dù “Cả trái đất mây mù ảm đạm” nhưng “Vẫn không che nổi ánh mắt của Người” (Chúc tụng Bác Hồ, Ismael Gomez Braga – Brazil, Đào Anh Kha dịch). Ánh mắt ấy toát lên sự kiên cường, bất khuất, kiên nhẫn trước mọi hoàn cảnh, nhằm dẫn dắt cuộc đấu tranh của dân tộc tới thành công. Trong bài thơ “Cách mạng chương đầu”, nhà thơ Chế Lan Viên đã tái hiện những tháng năm Bác về Pắc Bó:
“Những đêm ấy Bác thức cùng ngọn lửa
Thảo từng trang sử lớn cho đời”.
Đôi mắt của Người lúc nào cũng như đang mỉm cười, vỡ òa hạnh phúc. Bác vui mừng khôn xiết vì tìm thấy con đường cứu nước, thấy đất nước ta được độc lập, nhân dân ta được ấm no:
“Luận cương đến Bác Hồ và Người đã khóc
Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin”
(Người đi tìm hình của nước- Chế Lan Viên)
“Và mỗi trận, mỗi mùa vui thắng lợi
Đôi mắt Bác hiện lên cười phấn khởi”
(Sáng tháng Năm- Tố Hữu)
Ở Bác: sự giản dị, cần kiệm liêm chính, tấm lòng yêu nước thương dân vô bờ bến là đạo đức, là phẩm chất. Lối sống giản dị của Người trong những năm gian khổ tìm đường cứu nước, cũng như khi hòa bình lập lại ở miền Bắc hay đến cả những dòng dặn dò cuối cùng Người để lại trong bản Di chúc lịch sử đã trở thành huyền thoại. Không chỉ thế, hình ảnh Bác với tình thương bao la dành cho toàn thể nhân dân được tác giả Minh Huệ phản ánh rất chân thực, cảm động trong bài thơ "Đêm nay Bác không ngủ". Suốt cả đêm dài lạnh giá, Bác không chợp mắt. Bác thức trắng vì lo cho chiến dịch, lo cho đoàn quân, suy ngẫm về vận mệnh đất nước, đường lối cách mạng. Ánh mắt Người thao thức, trầm ngâm, đăm chiêu, lặng lẽ. Bác trằn trọc vì thương chiến sĩ đang trong khói lửa chiến tranh, thương đoàn dân công ngủ ngoài rừng ướt lạnh, vất vả, thiếu thốn chịu đựng gian khổ khó khăn vì cuộc kháng chiến dân tộc. Bác hạnh phúc khi được chăm sóc cho từng chiến sĩ như người cha chăm sóc những đứa con thân yêu của mình. Hình tượng Bác- hình tượng người cha thật giàu lòng nhân ái. Tình thương sâu sắc, rộng lớn của Bác thể hiện ở nhiều cung bậc khi là sự “nóng ruột” bồn chồn không ngủ được vì lo cho bộ đội, dân công, khi lại thao thức năm canh vì lo vận mệnh đất nước.
“Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài”
Ánh mắt Bác đầy yêu thương nhìn các anh đội viên. Cả cuộc đời gian khổ đi tìm đường cứu nước đã để lại những nếp nhăn hằn sâu trên khuôn mặt, khóe mắt của Bác. Lúc trời sắp sáng, Bác vẫn ngồi đinh ninh. Ánh mắt Bác nhìn xa xăm, bồn chồn, lo lắng bởi:
“Bác ngủ không yên lòng
Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng…”
(Đêm nay Bác không ngủ- Minh Huệ)
Nhà thơ Trần Ninh Hồ cũng xúc động viết:
“Bác đến giữa đêm, chiến sĩ mình đang ngủ
Bác bảo: "Đừng làm ồn!", Bác lặng nhìn suốt lượt”
……
“Bao năm tháng giữa bồi hồi thức, ngủ
Đến suốt đời con thấy Bác nhìn con!”
(Bác đến- Trần Ninh Hồ)
“Đêm xa nước đầu tiên, ai nỡ ngủ
Sóng vỗ dưới thân tàu đâu phải sóng quê hương”
(Người đi tìm hình của nước- Chế Lan Viên)
“Bác Hồ thức. Năm canh không ngủ”
(Theo chân Bác- Tố Hữu)
Đúng như Bác cũng từng tự sự:
“Một canh hai canh lại ba canh
Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành”
(Không ngủ được- Hồ Chí Minh)
Bác luôn lo lắng cho mọi người, nâng niu tất cả chỉ quên mình. Người “Ăn một miếng ngon cũng đắng lòng vì Tổ quốc/ Chẳng yên lòng khi ngắm một nhành hoa”. Dưới vầng trán cao rộng của vị lãnh tụ vĩ đại là đôi mắt sáng ngời, sâu thẳm với những vết chân chim - dấu tích thời gian trọn đời tâm huyết cống hiến cho đất nước, nhân dân, lúc nào cũng tràn đầy niềm yêu thương.
“Nhìn mắt sáng, nhìn chòm râu
Nhìn vầng trán rộng, nhìn đầu bạc phơ”
Đôi mắt sáng tựa như vì sao đêm, đôi mắt của Bác sáng ngời, ấm áp. Đặc biệt tình cảm Bác dành cho đồng bào Miền Nam thật sâu nặng nghĩa tình. Tố Hữu cho ta cảm nhận được điều đó trong bài "Theo chân Bác". Hai câu thơ đã nói được nỗi lòng sâu thẳm trong ánh mắt, trong tâm hồn Bác luôn hướng đến trẻ thơ, đến các cháu thiếu niên nhi đồng:
“Ô! vẫn còn đây của các em
Chồng thư mới mở, Bác đang xem”
Tình yêu thương luôn là vô hình nhưng lại hữu hình trong tình thương của Người đối với dân tộc. Một tình thương bao la rộng lớn mà muôn triệu người dân Việt Nam đều cảm thấy ấm lòng khi nghĩ về vị cha già dân tộc Hồ Chí Minh.
“Nước mắt Người rơi, tấm lòng trải rộng
Nghe mọi miền đau, ngẫm lại càng thương”
Ở Bác ta luôn thấy phong cách của một con người bình thường mà vĩ đại, hiểu biết uyên thâm nhưng rất bình dị. Như Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đánh giá: “Hồ Chí Minh cao mà không xa, mới mà không lạ, to lớn mà không làm ra vĩ đại, chói sáng mà không làm ai choáng ngợp, mới gặp lần đầu đã cảm thấy thân thiết từ lâu”. Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu từ cuộc đời thật bước vào tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ lạ kì: vừa giản dị, gần gũi, vừa vĩ đại thiêng liêng. Người đã ra đi nhưng thơ ca Việt Nam, đất nước và con người Việt Nam còn nhắc mãi tên Người.
Quả như vậy, hình ảnh Bác Hồ là hình của nước mà muôn thế hệ sau vẫn ngợi ca tự hào, vẫn mãi là nguồn cảm hứng không nguôi cho mảnh đất văn chương nuôi dưỡng tâm hồn. Cùng đọc những vần thơ viết về Người, trái tim ta lại bồi hồi, xúc động. Tên Người đã trở thành niềm thơ, biểu tượng cho sự trường tồn bất tử, đã hòa vào núi sông đất nước, tư tưởng của Người đã trở thành niềm tin chân lý cho các thế hệ Việt Nam vững bước tiến lên:
“Đôi mắt Người là nắng ấm trong tim
Cho cháu con kề vai tiếp bước
Là niềm tin không gì thay thế được
Ánh sáng dẫn đường…Tổ quốc bay cao”./.
Lê Hà
.