HÁT PHƯỜNG VẢI NGHỆ TĨNH
21/06/2015 2:57:02 CH
Ví phường vải là đặc sản, là tinh hoa, là linh hồn của con người Nghệ Tĩnh. Ngày 27-11-2014, dân ca ví giặm xứ Nghệ trong đó có hát ví phường vải được Tổ chức Unessco vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Ví phường vải là đặc sản, là tinh hoa, là linh hồn của con người Nghệ Tĩnh. Ngày 27-11-2014, dân ca ví giặm xứ Nghệ trong đó có hát ví phường vải được Tổ chức Unessco vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Các làn điệu dân ca được coi như là nét văn hóa đặc trưng của từng vùng, miền và mỗi khi nói tới một vùng nào đó thì tất cả mọi người dân Việt Nam đều biết về làn điệu dân ca độc đáo của miền quê ấy. Cũng như nhắc đến Nghệ Tĩnh, chúng ta nghĩ ngay đến dân ca Ví Giặm-một loại hình nghệ thuật  với những câu hát được đúc kết từ lời ăn, tiếng nói mộc mạc, từ cái hay, cái đẹp, cái tinh túy trong nhân dân lao động. Và hát phường vải đặc biệt hơn là một trong những thể đặc sắc nhất của dân ca ví giặm xứ Nghệ.
           Câu hát phường vải có từ xa xưa, bắt nguồn từ phường vải của các cô gái, khi nghề trồng bông dệt vải phát triển rầm rộ ở Việt Nam. Vào mỗi buổi tối, các bà, các mẹ, các o tập trung ở nhà chủ phường, vừa quay xa kéo sợi, vừa cất lên tiếng hát để trao đổi tâm tình của mình, quên đi mệt nhọc trong lao động.  Khi lời ca ngọt ngào, sâu lắng ấy cất lên cũng là lúc các chàng trai bắt đầu kéo đến, họ đã cùng nhau ngân lên câu hát. Có khi họ hát đố, có khi là hát tỏ tình, hát thử tài. Khi ngành dệt vải phát triển, cuộc sống của người dân sung túc hơn thì phụ nữ được đi học với các thầy đồ. Vì vậy trong những vùng phường vải  xuất hiện các thầy giáo và chính họ đã tham gia buổi hát đối trong vai thông sự. Vậy nên có thể nói hát ví phường vải không chỉ là sự kết hợp giữa người lao động với nhau mà còn được nâng lên kết nối giữa người tri thức và người lao động.
 
Nét đặc sắc nhất của ví phường vải là tính trí tuệ sắc sảo và chất trữ tình đằm thắm. Nếu như Tính trí tuệ  xuất phát từ trình độ thử thách hiểu biết trí thông minh của nhau, yêu cầu người hát khôn khéo, có khả năng ứng xử mau lẹ với những tình huống bất ngờ. Thì Chất trữ tình đằm thắm của Ví phường vải rất phong phú thể hiện vẻ đẹp, chiều sâu tâm hồn của người dân qua các thời kì lịch sử. Hai yếu tố này luôn bổ sung cho nhau tạo nên sự quyến rũ đặc biệt.
          Chúng  ta có thể kể đến câu hát  tình tứ của một cô gái lần đầu gặp mặt làm quen với chàng trai:
Hỏi chàng quê quán nơi nào
Sao mà chẳng biết vườn đào có hoa?
Và Trí thông minh của anh chàng này đã được bộc lộ ngay sau đó.
Anh là khách lạ đường xa
Biết đây có gái đào hoa đến tìm.
Tìm hiểu nhiều về ví phường vải qua các trang sách, nói chuyện với các nghệ nhân phường vải tại Kim Liên, tôi nhận thấy hát phường vải là lối hát tự do, ngâm vịnh theo thể thơ lục bát phần đông nhưng có khi biến thể. Đề tài thường xoay quanh chuyện tình yêu, hỏi thăm tên tuổi, thử tài kiến thức.  Con trai khi đến hát phải đứng ở ngoài đường. Khi nào qua được chặng đầu (hát dạo, hát chào) và chặng nhì ( hát đố) thì mới được vào bên trong nhà tiếp tục hát xe kết trước khi hát tiễn.
          Tôi biết thêm đựợc các ông đồ nho trước kia  như Phan Bội Châu, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ.. đều là những người yêu thích và hát phường vải rất hay, thường được các cô gái, chàng trai mời làm quân sư mách lời giữ bí trong khi hát. Đặc biệt hơn nữa, Bác Hồ của chúng ta là người say mê nghe hát phường vải, tuổi ấu thơ Người được lớn lên trong những câu ví của bà, của mẹ, của dì An.Vậy nên có thể nói ví phừờng vải là 1 trong những nhân tố ảnh hưởng  và hình thành nên cá tính, hun đúc thêm lòng yêu quê hương đất nước cho Chủ tịch Hồ Chí Minh.
          Tôi được biết đến những cái nôi của ví dặm nói chung và phường vải nói riêng như Can Lộc, Thanh Chương,Đức Thọ, Quỳnh lưu…và thật vinh dự Tôi được làm việc ngay tại mảnh đất Nam Đàn- một trong những cái nôi của hát phường vải.Khi Tôi được đến nói chuyện với Bác Trần Văn Tư- một nghệ nhân của hát phường vải tại Kim Liên. Được nghe Bác hát, Bác kể lại say sưa về loại hình nghệ thuật này với vẻ tự hào, tôi cảm nhận sâu sắc hơn tình yêu dân ca, yêu câu ví xứ sở của quê hương mình.Tâm sự với Tôi, Bác có nhiều trăn trở bởi hiện nay cùng với sự phát triển đi lên của đất nước kéo theo đó xuất hiện nhiều trào lưu văn hóa, văn  nghệ mới, đặc biệt giới trẻ ngày nay càng xa rời với thể loại âm nhạc dân gian, họ thích những dòng nhạc sôi động phù hợp với lứa tuổi. Vậy nên, những người giữ hồn cho phường vải như Bác luôn mong muốn làm sao để ví phường vải được bảo tồn, phổ biến sâu rộng trong quần chúng nhân dân. Với những suy nghĩ đó, tôi nhận thấy rằng mỗi chúng ta cần phải đẩy mạnh tuyên truyền quảng bá dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh nói chung và hát phường vải nói riêng trên các phương tiện thông tin đại chúng
          Cần tôn vinh và hỗ trợ các nghệ nhân địa phương, xây dựng các câu lạc bộ hát phường vải tại các thị xã, thị trấn, trong các trường học.Tổ chức tìm hiểu thi hát dân ca, Sưu tầm các bài hát cổ, sáng tác các ca khúc cải biên nhằm thu hút sự quan tâm của giới trẻ.
          Ngoài ra cần đẩy mạnh kết nối, hợp tác với các đơn vị lữ hành du lịch trong và ngoài nước để giới thiệu khách du lịch đến với các địa điểm có các khu di tích và các câu lạc bộ dân ca. Thông qua đó để du khách thưởng thức những làn điệu dân ca ví giặm, phường vải hấp dẫn ở những không gian mở của khung cảnh làng quê, bến nước, sân đình…từ đó mà yêu, mà say câu hò điệu ví.
Có thể nói rằng, hàng trăm năm nay, cùng với sự biến thiên của đời sống xã hội nhưng những làn điệu dân ca, những câu hát phường vải tình tứ đã neo đậu trong tâm hồn nhiều người dân Nghệ Tĩnh.  Cho đến giờ trên dòng sông Lam, sông La hay dưới chân núi Hồng Lĩnh, làn điệu dân ca ấy vẫn góp phần nuôi dưỡng tâm hồn người dân trên mảnh đất gian khó miền Trung. Xin được phép lấy câu nói của Bà Katherinmuller marin- Trưởng văn phòng đại diện Unessco tại Việt Nam để nói lên tầm quan trọng của loại hình nghệ thuật này và để làm câu kết cho bài hùng biện của mình “Dân ca ví dặm nói chung và ví phường vải nói riêng là một kho báu văn hóa bởi lẽ nó đã chạm vào tâm hồn và trái tim của mỗi chúng ta, bởi lẽ nó đã thúc đẩy sự đồng cảm và lòng khoan dung. Ca từ của câu hò xứ Nghệ tràn ngập trong trái tim chúng ta đem lại cho chúng ta sự an bình, hạnh phúc .”.. Vâng, là những người con của xứ Nghệ, tôi hi vọng rằng tôi và tất cả các bạn chúng ta hãy cùng nhau góp phần trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị kết tinh từ tâm hồn Việt Nam để nó trở thành một phần quý báu trong kho tàng di sản văn hóa của cả nhân loại.

      Hoàng Thị Hoài Thu
Phòng Tuyên truyền giáo dục
 
 
 
 
 

Thông tin tham quan

Liên kết website