Từ lâu tên tuổi bà Nguyễn Thị Thanh, chị gái của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất đổi gần gũi với mọi người. Nhưng bỳt danh Bạch Liên thì đang cũn ớt người biết tới. Nhân dịp kỷ niệm 62 năm ngày Bạch Liên nữ sỹ đi xa chúng tôi xin giới thiệu tóm tắt về cuội đời hoạt động yêu nước của bà.
Từ lâu tên tuổi bà Nguyễn Thị Thanh, chị gái của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất đổi gần gũi với mọi người. Nhưng bỳt danh Bạch Liên thì đang cũn ớt người biết tới. Nhân dịp kỷ niệm 62 năm ngày Bạch Liên nữ sỹ đi xa chúng tôi xin giới thiệu tóm tắt về cuội đời hoạt động yêu nước của bà.
Nguyễn Thị Thanh - Chị gái của Chủ Tịch Hồ Chí Minh, bí danh là Bạch Liên nữ sỹ, sinh năm Giáp Thân (1884) tại làng Hoàng Trù, tổng Lâm Thịnh, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. (Nay là xóm Trù 1, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn tỉnh Nghệ An). Bà sinh ra và lớn lên trong gia đình nhà nho nguồn gốc nông dân có cuộc sống thanh bần. Từ thuở thiếu thời bà đã tiếp thu truyền thống yêu nước thương người của cả hai gia đình nội ngoại và tự trang bị cho mình vốn Hán học, Y học.
Là con gái đầu lòng, bà sớm ý thức được trách nhiệm, có tính tự lập, đảm đang trong cuộc sống. Năm 11 tuổi bà thay mặt bố mẹ chăm sóc phụng dưỡng bà ngoại để gia đình yên tâm vào Huế. Năm 1901, cụ Hoàng Thị Loan qua đời bà đảm đương tất cả mọi công việc nội trợ gia đình, chăm sóc bố, nuôi dưỡng các em khôn lớn, trưởng thành.
Năm Tân Sửu, cụ Nguyễn Sinh Sắc, thân sinh của bà đậu Phó bảng, gia đình được hưởng đặc ân "Vinh quy bái tổ" trở về Làng Sen sinh sống. Trong thời gian ở Làng Sen cụ Nguyễn Sinh Sắc thường đưa cậu Khiêm, cậu Cung đi giao du ở Thanh Chương, Đức Thọ, Vạn Phần, Diễn Châu, Nghi Lộc và có lần ra tận Kiến Xương - Thái Bình, bà Nguyễn Thị Thanh một mình lo toan, gánh vác công việc gia đình, chăm nom vườn tược.
Năm 1906, cụ Nguyễn Sinh Sắc vào Huế nhậm chức Thừa biện Bộ lễ, bà Thanh được cụ cho phép ở lại trông nom nhà cửa, ruộng vườn. Và từ đó bà bắt đầu tham gia các hoạt động yêu nước cùng Đội Quyên, ấm Võ. Tuổi trẻ bà Nguyễn Thị Thanh là một người con gái có nhan sắc, thông minh, đẹp người, đẹp nết, lo toan, đảm đang mọi công việc gia đình, mẫn tiệp trong giao tiếp văn hoá. Bà là mẫu hình lý tưởng của bao chàng trai, các bậc quyền quý muốn làm bạn xe duyên gắn bó trăm năm, song bà đều lấy mọi lý do từ chối, gạt bỏ những chuyện riêng tư để hướng về các hoạt động cứu nước.
Bà có mối liên hệ chặt chẽ với nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu, hoạt động cùng Đội Quyên, Đội Phấn làm liên lạc, quyên góp tiền của cho nghĩa quân và phong trào Đông Du.
Cuối năm 1910, trong lúc đang làm nhiệm vụ liên lạc thì bị địch bắt, bà đã kịp thời thủ tiêu các tài liệu, mặc dầu bị chúng đánh đập tàn nhẫn, nếm đủ cực hình nhưng bà không hề khai báo làm phương hại nghĩa quân. Không có chứng cứ cụ thể bọn chúng phải trả tự do cho bà.
Ra tù bà tiếp tục hoạt động, mở quán cơm bình dân ngay gần Thành Vinh nhằm tiếp cận đồn lính khố xanh nắm tình hình địch. Bà và Nguyễn Kiên đã tổ chức lấy súng địch để trang bị cho nghĩa quân, sự việc không may bị bại lộ, bà bị bắt và kết án 9 năm tù khổ sai đày xa quê hương 300 dặm.
Ngày 2/12/1918 bà bị đưa vào nhà lao Quảng Ngãi, tại đây nhờ tài bốc thuốc chữa bệnh và có vốn kiến thức Hán học, bà được Án sát Phạm Bá Phổ cho làm hành dịch, làm gia sư cho con trai của mình. Bằng khả năng thuyết phục và tài cảm hoá bà đã giác ngộ cho Phạm Bá Nguyên (con trai của Phạm Bá Phổ) tích cực hoạt động cứu nước và sau này được kết nạp vào Đảng cộng sản việt nam - 1936.
Năm 1922, bà sống ở Huế trong sự quản thúc của bọn quan lại, bà xin phép về thăm quê hương và cũng trong chuyến đi này bà đã bí mật mang hài cốt mẹ - cụ Hoàng Thị Loan về an táng tại quê nhà.
Bà là người phụ nữ khẳng khái , dũng cảm, dám nghĩ, dám làm, dám hi sinh bản thân mình cho sự nghiệp cứu nước. Tháng 11/1926, bà gửi thư cho toàn quyền Đông Dương và Khâm sứ Trung kỳ nói rõ quan điểm chính trị của mình, đòi ân xá cho vua Thành Thái và vua Duy Tân.
Trong thời gian sống ở Huế cũng là thời kỳ bà thường tới thăm viếng, chăm sóc, đàm đạo với cụ Phan Bội Châu về vận mệnh đất nước, về những đồng chí của mình, bà tham gia trong nhóm trí thức yêu nước tại Huế.
Cuối năm 1929, bà vào xã Hoà An, huyện Cao Lãnh, Đồng Tháp viếng cụ Nguyễn Sinh Sắc, người cha kính yêu đã yên nghỉ nơi đất khách quê người và cảm ơn bà con nhân dân Đồng Tháp đã cưu mang, che chở, săn sóc tận tình và đưa cụ về nơi an nghỉ cuối cùng.
Năm 1930 - 1931, cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh nổ ra, Thực dân Pháp đàn áp dã man, nhằm làm cỏ Nghệ Tĩnh trong đó có Làng Sen, Kim Liên. Nghe tin động trời bà lặn lội từ Huế trở về quê nhà bằng sự dũng cảm, bằng trí thông minh với những lời lẽ đầy sức thuyết phục và với vị thế quan hệ của bà với gia đình án sát Phạm Bá Phổ đã cảm hoá và ngăn chặn được bàn tay đẫm máu của kẻ thù.
Sau đó bà lại trở vào Huế, đến ngày 18/9/1940, bà được trả tự do trở về quê hương sinh sống. Khi biết đích thực Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là em trai mình bà đã lên đường ra Hà Nội thăm em (năm 1946). Hơn nửa thế kỷ chị em xa nhau, gặp mặt nhau biết bao câu chuyện mừng mừng tủi tủi, ôn lại những kỷ niệm thơ ấu và những biến động của gia đình. Bà trở về Làng Sen sống trọn đời người công dân mẫu mực với xóm làng và bà con thân thuộc.
Ngày 23 thỏng 3 năm Giáp Ngọ, tức là ngày 25 tháng 4 năm 1954 do tuổi già sức yếu, bệnh tình quá nặng, mặc dầu được sự chăm sóc thuốc thang của Đảng, Chính quyền xã Kim Liên và bà con hai họ cùng anh em làng xóm, nhưng bà đã từ biệt ra đi.
Bà mất đi là nỗi đau thương vô hạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và toàn thể chúng ta. Cuộc đời bà là tấm gương sáng về đạo đức, phẩm chất cao quý, sự hi sinh to lớn, tấm lòng nhân ái sâu sắc. Chúng ta tự hào về bà - người con yêu nước đã cống hiến tuổi thanh xuân cho đất nước, cho dân tộc Việt Nam. Chúng ta khâm phục bà, một con người dũng cảm, vượt qua giới hạn của lễ giáo phong kiến, gánh vác trách nhiệm vẻ vang. Chúng ta kính trọng cuộc sống giản dị của bà không màng danh lợi, địa vị, một con người giàu lòng vị tha, nặng tình nặng nghĩa với bà con lối xóm, với cha mẹ, anh em, họ hàng thân thuộc. Bà Nguyễn Thị Thanh được mệnh danh là Bạch Liên nữ sĩ - bông sen trắng thơm ngát trong hàng ngũ trí thức của quê hương chúng ta.
Nguyễn Bá Hòe